İstifadəçi:Bank of Islam

Səbəb İslam banklarının böhrandan zərərlə deyil, mənfəətlə çıxmasıdır

Azərbaycan Beynəlxalq Bankı yaxın perspektivdə İslam bankçılığı prinsiplərinə əsaslanan xidmətlərin göstərilməsinə başlamaq niyyətindədir. Bunu ABB-nin İdarə Heyətinin sədri Cahangir Hacıyev bildirib. C.Hacıyevin sözlərinə görə, qlobal iqtisadi böhran şəraitində İslam bankıçılığına maraq artmaqdadır: “Hazırda postsovet ölkələrində tam bu prinsip üzrə fəaliyyət göstərən bank yoxdur. Hətta Rusiyada indiyədək bu prisinplər əsasında fəaliyyət göstərən bank mövcud deyil”. C.Hacıyev deyib ki, hazırda bu istiqamətdə Qətər Maliyyə Mərkəzi ilə danışıqlar aparılır: “Burada bizim əsas məqsədimiz İslam bakçılığını Azərbaycana gətirərək həmin xidmətləri müştərilərə təqdim etməkdir” (APA).

İslam bankçılığı nədir?

Bildirək ki, əslində islam bankçılığı prinsiplərini qlobal maliyyə böhranı gündəmə gətirib. Çünki ötən ili əksər Qərb bankları zərərlə başa vursalar da, İslam bankçılığını tətbiq edən bütün banklarda mənfəət əldə edildi. Hətta Roma Papası da bu ilin əvvəlində Qərb banklarını İslam bank sisteminin qaydalarından istifadə etməyə çağırıb. Bəs, İslam banklarının hətta qlobal maliyyə böhranı dövründə də zərərsiz işləməsinin səbəbləri nədir? Niyə, Qərb bank sistemində dövrü olaraq müşahidə edilən böhranlar islam banklarından yan keçir? Analitiklər deyir ki, İslam bankları sistemi son əsrdə bir dəfə də olsun böhranı hiss etməyiblər. Hətta ötən əsrin 70-ci illəri sonunda dünyada müşahidə edilən böhranın islam banklarından yan keçməsi ilə yanaşı bu banklar qlobal böhranın nəticələrinin aradan qaldırılmasında xüsusi rol oynayıblar. O baxımdan, indi də bir sıra Qərb ölkələrində islam bankçılıq sisteminin bəzi elementlərini tətbiq etməklə maliyyə böhranından çıxma yolları müzakirə edilir.

90 ölkədə şəriət qayları ilə işləyən bank var

Qeyd edək ki, 1975-ci ildə ilk müasir islam kommersiya bankı olan Dubay İslam Bankının qurulmasından sonra islam banklarının sayı 300-ü, aktivlərinin həcmi isə 500 milyard dolları ötdü. Hazırda İslam bankçılığı ildə ortalama olaraq 15 faiz böyüməkdədir. Belə ki, son illər dünyada şəriət qanunları ilə fəaliyyət göstərən bankların sayı sürətlə artıb. İslam bankçılığından təkcə İslam dövlətləri yox, xristian ölkləri də yararlanır. Ümumilikdə şəriət qaydalarıyla işləyən banklar 90 ölkədə fəaliyyət göstərir. İslam bankçılığında aparıcı bank 1975-ci ildə yaradılan İslam İnkişaf Bankı hesab olunur. Bu bank Beynəlxalq maliyyə müəssisəsi sayılır.

İslam bankçılığının iş prinsipi

İqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov bildirir ki, İslam bankçılığında faiz vermək, haram olan məhsulların istehsalı və xidməti sektorlarına kredit verilməsi qadağandır. Eyni zamanda bütün maliyyə sövdələşmələri real iqtisadi fəaliyyətə əsaslanmalıdır: “İslam bankçılığı kreditdən faiz tələb etmir. İslam bankı ev, maşın və s. üçün kredit verirsə, bunu lizinq kimi edir. Və ya sahibindən satın alıb kirayə verir. Əgər şirkətlərə kredit verirsə, şirkətin gəlirindən müəyyən faiz tələb edir. Bu sistemdə banklar özlərini qorumaq üçün geniş maliyyə alətlərindən və ya törəmə alətlərdən (derivatives) istifadə etmir. İslam bankları daha çox aktivlərə əsaslanan (assetbased) bankçılığın müasir variantını həyata keçirirlər. Ona görə də bu banklar riskli kredit vermirlər. Eyni zamanda İslam bankları öz vəsaitlərini cazibədar maliyyə alətlərinə investisiya etmirlər. İslam banklarında verilən kreditin riski kredit alanın real iqtisadi aktivkləri və qabiliyyəti ilə sıx bağlı olduğundan müştərilərin maliyyə vəziyyəti çox yaxından təhlil olunur”. Mütəxəssis deyir ki, İslam banklarının iş fəaliyyəti kommersiya və investisiya bankının birləşməsidir. Yəni İslam bankları faiz almasalar da, gəlir əsasında işləyirlər: “Banklar 3 istiqamətdən - ticarət edərək, icarəyə götürərək, müqavilələrdə birbaşa maliyyələşdirməklə gəlir qazana bilir. Bəzi adi bank fəaliyyəti İslam bank işində aparılmır. Bütün formalarda faiz İslam bank işində iştirakçılar tərəfindən rədd edilir. İslam bankları ilk mərhələdə kommersiya kağızı ilə məşğul ola bilər. İslam banklarının əksəriyyəti faiz ilə məşğul olan şirkətlərdə səhmin alışını qadağan edir. Amma bəzi istisnalar vardı, məsələn Əl Baraka Qərbi firmalarda səhmin ticarət etməyi qəbul edir”.

Azərbaycan bankları İslam bankçılığı sisteminə keçə bilərlərmi?

V.Bayramov hal-hazırda inkişaf etmiş dövlətlərin İslam bankçılığına müraciət etmə səbəbini həmin sistemdə böhranların sığortlanması ilə əlaqələndirir: “Azərbaycanda bank sistemi Qərbdəki kimi faiz əsasında qurulub. İnanmıram ki, “Beynəlxalq Bank”ın İslam bankçılıq sistemiinə keçəcək. Əvvəla “Beynəlxalq Bank”da İslam bankçılığı sistemini tətbiq etmək üçün real baza yoxdur. Yəni İslam bankçılığı sadə prinsip deyil. İslam bankçılığı mürəkkəb sistemdir. Təbii öyrənmək lazımdır ki, nə üçün İslam bank prinsipi ilə işləyən bütün banklar 2008-ci ili gəlirlə başa vurdular. Amma Amerikada, Avropada bir bank da belə ötən ili gəlirlə başa vurmadı. Bu məsələnin bir tərəfidir”. Onun fikrincə, indiki halda Azərbaycan kimi ölkələrdə İslam bankçılığı prinsipini tam şəkildə tətbiq etmək kommersiya banklarının rəqabət aparmaq imkanlarını məhdudlaşdıracaq. Çünki İslam bankçılığında əmanətçi bankın gəlirindən divident alır: “Əmanətçi dolayı olaraq bankın gəlirlərinin idarə edilməsində iştirak edən şəxsə çevrilir. Azərbaycanda bu prinsip formalaşmayıb”. Məlum olur ki, İslam bank sistemində əmanət hesabları 2 cür olur. Birinicisi, investisiyaya icazə verilən hal - müştərinin pulu bank tərəfindən istifadə edilə bilər. Burada müştəri bankın əldə etdiyi gəlirə şərik olduğu kimi, ziyanına da şərik olur. İkincisi, investisiyaya icazə verilməyən hallar - burada müştərinin pulu toxunulmaz qalır: “İslam bankçılığı prinsipinin tətbiqinin arzuolunan olsa da, yerli kommersiya bankları üçün bu əlverişsizdir. Məqbul variant həm İslam, həm də Avropa bankçılığının elementlərini özündə birləşdirən bank sisteminin yaradılmasıdır. Bu daha rəqabətlidir. Və bunun üstünlüyü ondan ibarətdir ki, böhranlara həssas deyil”.