açmaq
Jump to navigation
Jump to search
[redaktə]
Feil[redaktə]
- Qapalı bir şeyin qapağını və s.-ni qaldırmaq, götürmək, çıxartmaq. Qazanın ağzını açmaq. Qutunu açmaq. Sandığın qapağını açmaq. // Örtülü bir şeyin örtüyünü qaldırmaq, götürmək, çılpaq etmək. Döşünü açmaq. Başını açmaq. – Niqabın üzdən aç, ey gül, kim olsun dilguşa məclis. S.Ə.Şirvani.
- Açıq hala gətirmək, qapının, pəncərənin taylarını aralamaq. Qapını açmaq. Pəncərəni açmaq. Pərdəni açmaq. Yol açmaq. // məc. Aradakı maneəni qaldırmaq. Süngülər açmayan yolu açdın; Qələmindən cavahirat saçdın. A.Səhhət. Şəhərin işıqları gecənin qaranlıq pərdəsini yırtır və sanki narın-narın tökülən yağışa yol açırdı. M.İbrahimov.
- Qatlanmış, bükülmüş, sarınmış, yığılmış, bürünmüş, düyünlənmiş şeyin qatlarını, büküyünü, qırışığını və s.-ni açmaq. Bayrağı açmaq. Boğçanı açmaq. Çətiri açmaq. Düyünü açmaq. Gəminin yelkənlərini açmaq. Palazı açmaq.
- İp və s. ilə bağlı olan şeyi bağdan azad etmək. Ayaqqabının qaytanını açmaq. Belini açmaq. Qayışı açmaq. Lenti açmaq. Tayları açmaq. – [Məstəli şah:] Xurcunu yerə qoy, ağzının bağını aç, .. taxta parçaları(nı) çıxart! M.F.Axundzadə.
- Qoşqudan azad etmək. Atları açmaq. Arabanı açmaq. Öküzləri kotandan açmaq.
- Qıfıl, kilid və s. ilə bağlanmış şeyi açıq hala gətirmək. Sandığı açmaq. Qıfılı açmaq. – [Oruc:] Bu saatda qayıdarıq, fikir eləmə, sandıqları aç! M.F.Axundzadə. Muzdur çamadanı qabağına alıb, açar yerini mismar ilə qurdalamağa başlayıb, axırda açdı. S.M.Qənizadə.
- Örtülü, qapalı şeyi aralamaq. Ağzını açmaq. Gözlərini açmaq. Kitabı açmaq. – Ləbini açsa o gül məhfilə şəkkər tökülür. S.Ə.Şirvani. Aç gözün, gözlərinin qurbanı; Bir tamaşa elə, gör dünyanı. A.Səhhət.
- Axışı dayandırılmış şeyin axıb getməsinə imkan vermək, yol vermək, buraxmaq. Qazı açmaq. Suyu açmaq.
- Başlamaq, işə salmaq. İclası açmaq. Mübahisə açmaq. – Yenə bir neçə yerdən pulemyot atəşi açıb təkrar hücuma qalxışdılar. M.Hüseyn. Bir enlikürək, boy-buxunlu oğlan iclası açdı, danışdı. Mir Cəlal. O vaxt olub-keçəni gətirib bir-bir yada; Mən söhbət açacağam əsgərlikdən, davadan. Ə.Cəmil.
- Əsasını qoymaq, təsis etmək, təşkil etmək. Məktəb açmaq. Klub açmaq. Yeni dəmiryol xətti açmaq. // Düzəltmək. Hər biri min gunə iş icad edir; Məclis açıb, nitqlər irad edir. M.Ə.Sabir.
- Yaratmaq, vermək, vücuda gətirmək. Fəaliyyət üçün geniş meydan açmaq. Yeni tapılan neft yataqları bu yerlərin inkişafı üçün geniş imkanlar açır.
- İnanıb söyləmək, bildirmək, xəbər vermək, açıqcasına demək. Həqiqəti açmaq. Öz qəlbini açmaq. – ..Lakin Mirzə Süleyman bəy ürəyini açmayırdı. B.Talıblı. Ancaq [Habil] Bəxti ilə yol yoldaşı olmaq, düyələrin əhvalatını da açmaq, .. onun azarını üzünə demək istəyirdi. S.Rəhimov. Yox... sənin səsində bir titrəyiş var; Gəl məndən gizlətmə, aç, söylə aşkar. S.Vurğun. // Gizli bir şeyi başqalarına bildirmək, faş etmək, demək, açıb söyləmək. Sirri açmaq. – [Teymur ağa:] Vallah, hər kəs mənim bura gəlməyimi açmış olsa, bu xəncəri dəstəsinədək ürəyindən çaxacağam. M.F.Axundzadə. Sirri-dəhəni-yarı könül, axtar özün tap; Söz yox ki, açıb şəxsə müəmmanı deməzlər. S.Ə.Şirvani. [Südabənin] danışıq və rəftarında bir səmimiyyət duyan Firidun kasıb bir tələbə olduğunu açıb ona söylədi. M.İbrahimov. 1
- Üstünü açmaq, ifşa etmək, aşkara çıxarmaq, meydana çıxarmaq, araşdırıb tapmaq. Cinayəti açmaq. – [Ağa Mərdan:] Hacı Rəcəbəli əldə olmasa bu işi aşırmaq olmaz. Yoxsa işin üstünü açar... M.F.Axundzadə.
- Çiçəklənmək, güllənmək, yarpaqlanmaq. Ağaclar gül açmışdı. Çöllərdə lalələr açmışdır. – [Südabənin anası:] Yəqin indi oralarda badam güllənir, hə?.. Bir azdan sonra ərik də, alma da gül açar. M.İbrahimov.
- məc. dan. Xoşuna getmək, ürəyinə yatmaq, işinə yaramaq, sevindirmək. Nə də ki, o durna gözlərin sənin; Artıq güldürməyir, açmayır məni. S.Vurğun. Xüsusən təyyarə meydançası haqqındakı məlumat məni açdı. M.Hüseyn.
- Deşmək, dəlmək, qazımaq (bir yeri, bir şeyi və s.). Dəlik açmaq. Qapı açmaq. Yerin altından yol açmaq. Tunel açmaq. Lağım açmaq. Divardan pəncərə açmaq.
- Genişlətmək, vüsətləndirmək; uzatmaq, böyütmək, genəltmək. Otağın arasını açmaq. Paltarın ətəyini açmaq. Paltonun dalını bir qədər açmaq lazımdır.
- Cilalandırmaq, pardaqlamaq, sürtüb ağartmaq, parıldatmaq, işıldatmaq, təmizləmək. Bıçaqları qumla sürtüb açmaq. Pəncərələrin şüşəsini silib açmaq.
- Həll etmək, yoluna salmaq, tədbir görmək. Vidadi! Darıxma, bizdə məsəl var; Bir yandan bağlayan, bir yandan açar. S.Vurğun. [Molla Qafar:] Bilirsən, həmşirə, – dedi, – bu bədəməl şəriətə sığmır, heç bilmirəm ki, bu müşkülatı nə gunə açım? S.Rəhimov.
- Bir sıra isimlərə qoşularaq mürəkkəb feil və müxtəlif ifadələr düzəldilir; məs.: ürək açmaq, könül açmaq, ağız açmaq, göz açmaq, fal açmaq. ◊ Açıb ağartmaq – bax ağartmaq 5-ci mənada. Ülfət oğlunun bir qız ilə gəzdiyini bilirdisə də, açıb ağartmırdı. Mir Cəlal.
Dünya xalqlarının dillərində[redaktə]
|
Ural-Altay dil ailəsi: Türk qrupu[redaktə]
|