tək

Azərbaycanca

Kökən 1

Ön ad

tək

1. Qoşa bədən üzvlərindən hər biri (əsasən o biri üzv şikəst olduqda işlənilir):

   Xosrovun tək gözü təlaş içində parıldayır, o, qardaşı Sultanı arzulayırdı. S.Rəhimov.

   Xanmuradov məmnun halda tək əlini [Rəhimin] çiyninə qoydu. Ə.Sadıq.

2. Köməksiz, arxasız, yalnız, yalqız.

   [Hüseyn:] O məni qoymadı döyüşlərdə tək,

   Dalımca yönəldi o böyük ürək. M.Rahim.

   [Səməndər] Nərgizi selə-suya tək buraxmaq istəmirdi. B.Bayramov.

3. Ancaq, yalnız, yalqız, təkcə, başqaları olmadan, təkbaşına. Tək qalmaq.

   Gülpəri yaxşı bilirdi ki, … Hacı Nəsirin cəmi mal və dövləti tək Nurəddinə qalacaqdır. S.S.Axundov.

   Poladzadə kabinetində tək oturmuşdu. Ə.Vəliyev.

Say

tək

1. Təkcə, bircə, bir, ancaq bir, yeganə. İki bacının tək qardaşı. Tək övlad.

   Bütün evin lampaları kimi, bu axşam həyətin bu tək fənəri də yandırılmamışdı. Ə.Əbülhəsən.

Bəlirtəc

tək

1. Köməksiz, arxasız, yalnız, yalqız.

   [Hüseyn:] O məni qoymadı döyüşlərdə tək; Dalımca yönəldi o böyük ürək. M.Rahim.

   [Səməndər] Nərgizi selə-suya tək buraxmaq istəmirdi. B.Bayramov.

2. Ancaq, yalnız, yalqız, təkcə, başqaları olmadan, təkbaşına. Tək qalmaq.

   Gülpəri yaxşı bilirdi ki, … Hacı Nəsirin cəmi mal və dövləti tək Nurəddinə qalacaqdır. S.S.Axundov.

   Poladzadə kabinetində tək oturmuşdu. Ə.Vəliyev.

Qoşma

tək

1. Bənzərlik, oxşarlıq bildirir: …kimi. Onuntək. Sənintək.

   Qəm-qüssəm başımdan aşıb,

   Məntək dərdə qalan yoxdu. “Koroğlu”.

   [Xurşid:] Könlümdəki yaram da; Qızılgültək açıldı. Ü.Hacıbəyov.

İlgəc

tək

1. “Ancaq”, “yalnız”, “təkcə” mənasında:

   Ölən-qalanın dərdinə qalan həkimin nəinki tək bu kənd üçün, hətta bütün Qubadlı nahiyəsi üçün bir sehr olduğu da təəccüblü deyildi. S.Rəhimov.

   [Müəllim] tək uşaqlara savad öyrətməklə kifayətlənmirdi. S.Qədirzadə.

Yaranmış deyişlər

• tək əldən səs çıxmaz

Kökən 2

Yerin təki deyirik, tək “alt” deməkdir. Farscadır, onlar tapqıra “təkbənd” (“altın­dan bağlanan”) deyirlər.

Ad

tək (cəm forması təklər, təsirlik hal təki)

1. Dib:

   Mən cəhənnəmə daxil olanda haman quyunun təkindən “vay, dədəm vay” naləsi eşitdim. Ə.Haqverdiyev.

   Divar kimi dik təpədən göz işlədikcə baxırsan, dərənin təki görünmür. Mir Cəlal.

   1. Dərinlik, alt:

      Torpağımın təkində nələr, nələr yox idi; Muğanımda, Milimdə nə xəzinələr yox idi. R.Rza.

      Yerin təkində bəzi mədənlər bir-birindən ayrı halda yerləşmir. M.Qaşqay.

tək sözünün hallanması

hal	tək	cəm
Adlıq hal	tək	təklər
Yiyəlik hal	təkin	təklərin
Yönlük hal	təkə	təklərə
Təsirlik hal	təki	təkləri
Yerlik hal	təkdə	təklərdə
Çıxışlıq hal	təkdən	təklərdən

Kökən 3

Qoşma

tək

1. Cümlədə adətən feildən sonra gələrək, haqqında danışılan işin dərhal baş verdiyini bildirir: …kimi. O, gələn tək sakitlik düşdü.

   [Xortdan:] Yay qurtaran tək … taxılı döydürüb, satıb … qumar borclarına veriblər. Ə.Haqverdiyev.

   Yuvasından qara böcək

   Çölə çıxdı yaz gələn tək. M.Dilbazi.

Qaynaqlar

• Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti.